چندروز پیش یکی از دانشجویان سوالاتی برایم فرستاد پس از ارسال پاسخ برای او به نظرم رسید برای شما عزیزان نیز در وبلاگ ارائه شود . سوالات مربوط به تراکم ساختمانی است

تراکم ساختمانی سیال چیست؟ ویژگی آ ن و روش تعیین آن ؟

بد نیست ابتدا یک تعریفی از تراکم ساختمانی ارائه شود.

 تراکم ساختمانی عبارتست از نسبت سطح ساختمان در مجموع طبقات به سطح زمین یا نسبت کل مساحت زیربنای مفید مسکونی به کل مساحت قطعه زمین مسکونی یعنی اگر ساختمانی که چهار طبقه است مساحت زیربنای آن 400 مترمربع باشد و مساحت زمین نیز 200 مترمربع باشد تراکم ساختمانی ملک برابر با دویست درصد می گردد.

درصد 200= 100 × (200 / 400)

یکی از مولفه های بحث برانگیزدر مباحث شهرسازی تعیین تراکم ساختمانی است . به دنبال مباحثی که در دهه هشتاد (ه ش) بر ناکارآمدی طرحهای توسعه شهری در محافل علمی و اجرایی در ارتباط با شیوه تعیین تراکم و الزامات تغییر آن شکل گرفت. بحث تعیین تراکم ساختمانی به روشی نشات گرفته از معیارها در مجموعه شهر و تبعیت از روندهای خاص مورد توجه قرار گرفت و برای آن از عنوان تراکم ساختمانی سیال استفاده شد . و در مقابل برای روش موجود که صرفا تراکم تعیین شده برای یک مکان خاص در پهنه های متاثر از منطقه بندی طرح بود ،نیز از عنوان سنتی استفاده شد . متاسفانه در این نامگذاری نیز ظرافت امر نادیده انگاشته شد و از انجائیکه معمولا سنت در مقابل مدرن به کار می رود بدون توجه به ماهیت موضوع و الزامات ناظر بر تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری و مشکلات ناشی از روندهای موجود صرفا با بهره گیری از روشهای سلیقه ای موضوع در دستور کار قرار گرفت . وتاکنون تلاش در ایجاد بستر مطلوب موضوع مورد مناقشه متخصصین شهر سازی قرار گرفته است . در این خصوص مفاهیم، بسته به شرایط ماهیت پذیر می شوند . ودر زمان اجرا قالبهای خود را ارائه می دهند . هرگونه تغییر در وضعیت تراکم ساختمانی اثرات محسوس و کوتاه مدت برجامعه و کالبد محیط مسکونی برجای می گذارد . عوارض اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی تصمیمات تراکم در مقیاس محلی، کیفیت زندگی ساکنین را تحت الشعاع قرارمی دهد که ایمنی ساختمانها، دسترسی، اشراف، سایه اندازی، سد معبرها و سایر مزاحمتها از آن جمله اند. پدیده ‘‘فروش تراکم ’’ یا فروش تراکم مازاد ساختمانی از بعد نظری می تواند دارای نقاط مثبت و منفی باشد . نکته حائز اهمیت آن که ،موضوع اصلی شهرسازی که از توزیع مولفه های انسان ، فعالیت ، فضا ، با ویژگی تعادل در فضا و  وجوه ارتباط در تعامل سه مولفه زیر بنایی اما با تمایز در فضا تبیین کننده این نیاز می باشد به فراموشی سپرده شده و صرفا قالبهای کمی و عددی جایگزین می شوند . هرچند اقدام به استفاده از شیوه های موجود و شیوه ای که از آن به عنوان سیال یاد شده است، تلاشی است منفعلانه به نیازی که ماهیت شهرسازی برای آن بنا شده است .

روش تعیین تراکم سیال با بهره گیری از معیارهای توصیه ای به جای تعیین دستوری ، برای مثال با قید ضوابطی چون :

حد اکثر ارتفاع بنا در کنار معبر 10 متری 5/10 متر و در کنار معابر 6تا 8 متری 5/8 متر و برای ارتفاع بیشتر ضرورت عقب نشینی در زاویه 45 درجه . و در مقابل حداکثر ارتفاع بنا دو سوم طول اضلاع در جهت عمق قطعه و در ساختمانهای بلند، حد اقل فاصله دو بلوک ساختمانی ، برابر ارتفاع بلوکها و حد اکثرتا 30 متر.

2-تراکم ساختمانی سیال در چه جاهایی مورد استفاده قرار گرفته است؟

در طرح چند شهر که اولین آنها مراغه و بابلسر و به نظرم قزوین و چند شهر دیگر  جزء آنهااست در عین حال موضوع به مباحث اصلی تحقق پذیری طرحهای توسعه شهری بر می گردد . که با انجام روش تراکم سیال درآمد زایی را برای شهرداری نیز به دنبال دارد.

3-تراکم ساختمانی سیال از چه سالی در بابلسر در حال انجام است در مورد تراکم ساختمانی سیال در بابلسر کمی توضیح دهید؟

درطرح جدید که در حال اجرا است به نظرم 1389 شروع شده است و همانگونه که اشاره شد: پدیده ‘‘فروش تراکم ’’ یا فروش تراکم مازاد ساختمانی در این شیوه می تواند دارای نقاط مثبت و منفی باشد . و،موضوع اصلی شهرسازی که از توزیع مولفه های انسان ، فعالیت ، فضا ، با ویژگی تعادل در فضا و وجوه ارتباط در تعامل سه مولفه زیر بنایی اما با تمایز در فضا تبیین کننده این نیاز قلمداد می شود،به فراموشی سپرده شده و صرفا قالبهای کمی و عددی جایگزین آن  شده اند.

4-روش تعیین تراکم ساختمانی به روش سنتی چیست؟

 همان طور که اشاره شد روش تعیین تراکم برای یک مکان خاص در پهنه های متاثر از منطقه بندی طرح و با ذکر درصد تراکم (مثلا 200 درصد) و نظایر آن به شیوه ثابت .

5-به نظر شما کدام روش بهتر است سیال یا سنتی؟

هر دو روش دارای محاسن و معایبی هستند ، این روشها پایان فعل شهرسازی و یا آغاز آن شناخته نمی شوند، بلکه  بلکه ابزارهایی هستند که به فراخور زمان و مکان می توانند به کار گرفته شوند.

6-به نظر شما اثرات مثبت و منفی تراکم ساختمانی سیال چیست؟

همانطور که اشاره شد : عوارض اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی تصمیمات تراکم در مقیاس محلی، کیفیت زندگی ساکنین را تحت الشعاع قرارمی دهد که ایمنی ساختمانها، دسترسی، اشراف، سایه اندازی، سد معبرها و سایر مزاحمتها از آن جمله اند. پدیده ‘‘فروش تراکم ’’ یا فروش تراکم مازاد ساختمانی از بعد نظری می تواند دارای نقاط مثبت و منفی باشد .متاسفانه شیوه تعیین تراکم سیال مقوله فروش تراکم توسط مجریان را سهل و آسان نموده است. و اگر ماهیت کارشناسی و فنی از آن گرفته شود به ابزاری برای کسب درآمد بدل خواهد شد و به تخریب محیط شهری تبدیل خواهد شد . روش تراکم سیال مثل تیغ جراحی است که اگر در اختیار نا اهل بیفتد فاجعه به بار خواهد آورد.

7-به نظر شما در ارزیابی اثرات تراکم ساختمانی سیال در نظر گرفتن اثرات از چه جنبه ای بهتر است؟

تراکم ساختمانی یک ابزار موثر در علم و هنر  شهرسازی است، و می توان از توان آن برای خلق محیط مطلوب شهری و یا حتی تخریب محیط شهری نام برد و بر همین اساس توجه ویژه به این موضوع به کارآمدی شهرسازی ارتباط داده می شود. لذا ضروریست تمام عوامل موثر بر آن همراه با پیش بینی تبعات حاصل از تصمیمات در مقیاس شهری و منطقه ای مورد توجه قرارگیرد . در غیر این صورت باید منتظر عواقب بحران آفرین آن بود.

 به نظر این جانب معیار پذیری و معیار گزینی در شیوه تراکم سیال امری پسندیده است . به شرط آن که به دست اهل آن انجام گردد ، نه به گونه ای که همه چیز فدای نظرات سلیقه ای و غیر کارشناسی شود.

طراحی فضاهای شهری:

یک فضای شهری در برقراری ارتباط با استفاده کنندگان از آن فضا (یعنی مردم از هر گروه سنی )می تواند تاثیری خاطره انگیز و به یاد ماندنی و یا حتی مخاطره انگیز و مشمئز کننده  را به همراه داشته باشد. این موضوع در کیفیت اجزا و عناصر تشکیل دهنده فضا قابل بررسی و کنکاش می باشد .

برای نمونه می توان به شکل و اندازه، تناسب، طراحی موزون و همراه با طبیعت، تفکیک  استفاده از فضا ،   کفسازی ها ، مبلمان مورد استفاده ،رنگ ونحوه ترکیب فضا با کاربری ها  اشاره نمود.

شکل و اندازه : شکل راهها( اعم از مسیرهای سواره و پیاده و یا مسیرهای خاص استفاده از دوچرخه  پیاده راهها ، مسیر یک خیابان ) معمولا مسرهای مستقیم و یکنواخت با اقبال عمومی کمتری مواجه هستند . رعایت نسبتها  مثلا نسبت سطح پیاده رو به سواره  رو  شیوه طراحی جداره ها ی خیابان ، نحوه استفاده از درختان در و فضای سبز در طول مسیر میتواند به افزایش و یا کاهش کیفیت فضا بینجامد .

 تناسب : رعایت تناسب بین طول و عرض و ارتفاع از جمله دقتهای مورد نظر در طراحی فضا است . در این خصوص برقراری تعامل مطلوب بین حجم و توده  که از کلیت طراحی مورد انتظار است ، درمورد هر نوع طراحی، مثلا کناره یک رودخانه و یا ساحل به عنوان یک کاربری تفریحی و گذران اوقات فراغت از ظرافتهای خاص خود برخوردار است که الزاما در اختیار یک  ایده طراحی قرار نمی گیرد.

طراحی ملهم از طبیعت: استفاده از توانمندیها و قابلیتهای عناصر طبیعی نظیر آب ، شیب ، توپوگرافی ، لبه رودخانه و ساحل ، مناظر طبیعی ، جنگل ، کوهستان ،دره، دشت، دریا  ، زمین کشاورزی ، و تلفیق با آرایه های طراحی اصل بدیهی و الزام آور تلقی می شود .

کفسازی ومبلمان : کفسازی مناسب استفاده از مصالح مطلوب ، ایجاد نشیمنگاهها، سایبانها، رعایت فواصل ، ابعاد و اندازه  و نحوه قرار گرفتن صندوقهای پست ، صدقات، باجه تلفن، باجه های ارتباط الکترونیکی بانکی و یا اطلاع رسانی شهری ، دکه های فروش مطبوعات و یا اغذیه  ، تابلوهای اعلانات و تبلیغات و چراغهای روشنایی  هر یک به نوبه خود می تواند در افزایش و یا کاهش مطلوبیت و کیفیت فضای شهری تاثیر داشته باشد.

رنگ:رنگ در سیمای شهرها از اجزای تشکیل دهنده منظر شهری است .و منظور از رنگ صرفا رنگهای مصنوعی نیست بلکه رنگهای موجود در طبیعت نظیر رنگ فضاهای طبیعی ، رنگ آسمان، رنگ گلها، خاک و شنهای ساحلی و نظائر آن همه در ترکیب بندی رنگ فضاها موثر هستند. علاوه برآن رنگ ناشی از نورپردازی در شب نیز می تواند در این دسته قرار گیرد. نور ایجاد سایه و روشن می کند و در طراحی فضاهای شهری شهرهای کهن ایران از آن به درستی استفاده شده است. نور باعث آشکار شدن اجسام حجم و فرم آنها می شود.